Samen werken aan een veilige omgeving
Graffiti, vernielingen en inbraak. Vandalisme in en rond scholen veroorzaakt veel overlast en ergernis bij zowel leraren als leerlingen. Daarnaast levert het omwonenden geluidsoverlast op van rondhangende jongeren en bevordert het onveiligheidsgevoelens. Bovendien is het niet acceptabel, dat vooral jonge kinderen opgroeien met het idee dat vandalisme een normaal verschijnsel is. Tot slot kost vandalisme de gemeente handenvol geld. Vanwege al die redenen wordt met name vanuit de scholen gevraagd om hulp bij dit probleem. Er moet wat gebeuren; de gemeente draagt graag haar steentje bij. Samen met de politie en de schoolbesturen.

Veel andere gemeenten in Nederland kampen met hetzelfde probleem. Het blijkt dat door het plaatsen van hekken het vandalisme sterk vermindert. Vandaar dat de gemeente Nieuwegein besloten heeft ook over te gaan tot het plaatsen van hekken om scholen. Het betreft de basisscholen (bij het voortgezet onderwijs is dat -op de Linie na- al gebeurd). Nog voor de kerst plaatst de gemeente hekken rond het scholencomplex Doorslag-Noord en rond de school voor speciaal voortgezet onderwijs. De rest van de basisscholen volgt de komende jaren.

Het Houtense model
Voor alle locaties geldt, dat we uitgaan van het zogenaamde ´Houtense model´. Dat betekent dat er hekken van 1.20 of 1.80 hoog om het schoolplein komen, waarbij het schoolplein openbaar terrein blijft en dus beschikbaar voor spelende kinderen. Ook in de weekenden en de vakanties. Het schoolplein wordt na schooltijd afgesloten, maar er blijft steeds één toegang open. Tot slot komen er bordjes met de vermelding dat het tussen 8 uur ´s avonds en 8 uur ´s morgens verboden is voor onbevoegden. De politie kan daarmee optreden tegen overlast en indien nodig bekeuringen uitdelen. De ervaringen met dit type hekken in buurgemeente Houten zijn zeer positief. Het vandalisme is daar sterk teruggedrongen.

Jan de Bas

Hekken dicht, scholen open?

Het Rotterdamse veiligheidsbeleid en het basisonderwijs 2002-2006

Op 26 september 2002 werd met aplomb Het nieuw elan van Rotterdam … en zo

gaan we dat doen, het Rotterdamse collegeprogramma voor 2002-2006

gepresenteerd. Onmiddellijk werd bekend wat burgemeester en wethouders als

belangrijkste taak zagen: ‘Veiligheid is de topprioriteit van dit College. Rotterdam

moet veiliger worden. Dat vinden niet alleen de kiezers, dat blijkt ook uit de

veiligheidsindex. In de index krijgt de stad als geheel een magere voldoende, acht

wijken scoren onveilig. De opgave is duidelijk: de veiligheid moet omhoog. Dit zal via

drie pijlers verlopen: repressie, zorg en aandacht voor [een] schone, hele en vitale

woonomgeving.’2

In dit onderzoek staat de vraag centraal welke plaats het onderwijs binnen het

veiligheidsbeleid van de gemeente innam. In het bijzonder wordt daarbij gelet op de

rol van het basisonderwijs. Welke doelen bezat het Rotterdamse College op dit

terrein en hoe wilde het deze realiseren? Werden scholen gezien als met hekken

afgebakende kindvriendelijke eilandjes van veiligheid? Er worden meer vragen

gesteld: was er sprake van een ad hoc-benadering of een totaal beleid? Was het

beleid gericht op de korte of lange termijn en valt het beleid als dynamisch te

kwalificeren? Had het beleid het karakter van een topdown benadering of kenmerkte

het zich door een bottomup visie? Anders geformuleerd: sloot het beleid

Rotterdammers in of uit? Viel het veiligheidsbeleid te typeren als vorm van ‘sociale

verovering’ in de betekenis van ‘een gemeenschappelijke aanpak van de lokale

overheid, diensten, bewoners en private partijen?’, zoals omschreven in het rapport

Sociale verovering in Amsterdam en Rotterdam van Engbersen, Snel en

Weltevreden uit 2005.3 Tevens wordt hier nagegaan of de doelen werden bereikt en

zo ja welke doelen dit waren. Interessant is het te onderzoeken welke percepties van

veiligheid bij het College, politici en ambtenaren bestonden. Met welke

veiligheidsbelangen werd rekening gehouden? Leidde het veiliger worden van het

publieke domein niet tot een afname van de leefbaarheid? Was er sprake van wat de

Amerikaanse socioloog Mike Davis ‘de militarisering’ van de stedelijke ruimte

noemt?4 Kortom: hoe dacht de gemeente over veiligheid?

10.5 Aanbevelingen voor de gemeente

Wat zou de gemeente in de nabije toekomst kunnen verbeteren aan haar

veiligheidsbeleid voor het primair onderwijs? Ten eerste zou het op basis van door

veiligheidsexperts gegeven adviezen een concreet plan voor een veiliger primair

onderwijs te Rotterdam moeten maken. De gemeente zou daarbij kunnen aansluiten

en door Jeugd Onderwijs en Samenleving (JOS) deze kunnen laten vertalen naar de

Rotterdamse situatie. Ten tweede zou JOS nadrukkelijk als doorgeefluik van

landelijke activiteiten en acties op het terrein van veiligheid kunnen fungeren. Een

idee dat ook bij JOS-medewerkers leeft. Door gebundelde informatie, voorzien van

adviezen, aan directies door te geven zouden veel meer Rotterdamse scholen

kunnen profiteren van middelen die door landelijke initiatieven beschikbaar zijn. Ten

derde zou de gemeente kunnen inventariseren welke initiatieven reeds door

Rotterdamse basisscholen zijn genomen om de veiligheid te bevorderen. De

gemeente zou dit beleid van deze scholen kunnen waarderen door financiële steun

te verlenen of ambtelijke begeleiding toe te zeggen. Ook zouden de ideeën kunnen

worden doorgespeeld naar andere scholen. Ten vierde zou de gemeente incidentele

projecten als ‘Vriendschapsscholen’ en ‘sociale competenties’ nadrukkelijker bij

scholen moeten profileren. Tevens zal ze dergelijke projecten meer moeten

relateren aan veiligheid. Dit geldt ook voor een van de doelstellingen van het

Rotterdamse primair onderwijs: het opvoeden tot volwaardig burger. Een

56

Rotterdams programma ter stimulering van burgerschapskunde zou indirect

positieve effecten kunnen hebben op de huidige en toekomstige veiligheid van de

stad. Het overnemen van deze aanbevelingen vergroot de kans dat in de toekomst

niet alleen de scholen open zullen zijn, maar ook hun hekken open kunnen staan. 

7.3 discussie

sociale herovering in amsterdam en rotterdam

Stedelijk beleid is geen oorlog. Zo geformuleerd is de metafoor van ‘sociale

herovering’ misleidend. Wel wordt in deze metafoor de ernst van sociale problematiek

in een aantal wijken tot uitdrukking gebracht, alsmede de directe, offensieve

aanpak van problemen. In sommige delen van wijken is de sociale samenhang

zodanig uit elkaar gevallen en is de leefbaarheid zodanig in het gedrang

gekomen dat ‘het sociale’ weer heroverd moet worden. Het ‘sociale’ heeft dan

vooral betrekking op het veilig maken van publieke ruimten, op het handhaven

van rechtsregels en gedragsregels, en op het bijbrengen van normen en competenties

(bijvoorbeeld taal), opdat bewoners in staat zijn vreedzaam met elkaar te

kunnen samenleven. Het begrip ‘sociaal heroveren’ heeft een verwantschap met

het begrip ‘beschavingsoffensief’ (Van den Brink 2004). Maar in geval van sociaal

heroveren gaat het bovenal om het corrigeren van zaken die uit de hand gelopen

zijn, terwijl in de analyse van Van den Brink (Janssen 2004) het vooral gaat om

‘pre-pressie’: ingrijpen voordat de zaken fout gaan. Daarnaast heeft de beleidsstrategie

van sociale herovering niet alleen betrekking op het formuleren en

handhaven van normen, maar ook op het tot stand brengen van een meer gevarieerde

woningvoorraad. Wel ligt aan deze beleidsverandering het normatief idee

ten grondslag dat een meer gevarieerde samenlevingsopbouw (van lage en hogere

inkomensgroepen) gunstig uitwerkt op de stabiliteit van de sociale structuur van

wijken.

De beleidsstrategie van sociale herovering maakt duidelijk dat het oplossen van

stedelijke problemen in achterstandswijken niet louter door de bewoners zelf

kan geschieden. Er is een vernieuwend decentraal én bovenstedelijk beleid nodig.

De recente Rotterdamse voorstellen voor een bovenstedelijk migratie- en huisvestingsbeleid,

zijn, los van de onjuiste beeldspraak die in de publieke opinie is

gehanteerd (‘een hek rond Rotterdam’), de moeite waard om nader uit te werken.

De vraag is echter in hoeverre een dergelijk vestigings- en spreidingsbeleid daadwerkelijk

gerealiseerd kan worden. Men zal bedacht moeten zijn op ongewenste

effecten (bijvoorbeeld toename van illegale vestiging) en op de begrensde medewerking

van randgemeenten en woningbouwcorporaties om kansarme groepen

te bedienen (Veldboer en Duyvendak 2004: 49). Ook dient men zich rekenschap

te geven van de stigmatiserende werking van de Rotterdamse voorstellen

samenvatting en discussie

(vgl. Squires 1990). Het selectieve vestigingsbeleid wordt ook wel beschouwd als

een ‘allochtonenstop’ en kan relaties tussen autochtone en allochtone bewoners

en tussen Rotterdamse bestuurders en migrantengroepen doen verslechteren.

Ook het voeren van een inburgeringbeleid zonder begrip voor de betekenis van

andere culturen en identiteiten kan tot polarisatie leiden.

Een thema dat onvoldoende terugkeert in de aanpak van ‘sociale herovering’ is

het vraagstuk van arbeid en participatie. Kwetsbare wijken tellen nog immer

substantiële aantallen uitkeringsgerechtigden. De stedelijke arbeidsmarkten van

Amsterdam en Rotterdam genereren echter onvoldoende banen voor de lokale

beroepsbevolking (Van der Aa et al. 2003). Het is derhalve cruciaal om opnieuw

na te denken over de betekenis van additionele arbeid voor die groepen die voorbij

de arbeidsmarkt staan (vgl. Blok 2004). Wil het huidige beleidsoffensief van

sociale herovering slagen, dan moet niet alleen de veiligheid en leefbaarheid

versterkt en de woningvoorraad veranderd worden, maar dient ook de maatschappelijke

positie van bewoners verbeterd te worden. De beleidsstrategie van

additionele arbeid heeft vooral in het eerste paarse kabinet veel aandacht gekregen,

maar er wordt nu op bezuinigd. Meer mogelijkheden tot het verrichten van

additionele arbeid zouden de effectiviteit van het huidige beleid van sociale

herovering kunnen versterken. Daarnaast blijft het van groot belang dat gewerkt

wordt aan structuurveranderingen in de stedelijke economie. Er moet meer werk

komen in de stad.

Openbare ruimte

als object

Stadspleinen door Robbrecht en Daem,

Wim Goes en Aldrik Heirman, NL Architects en

DS Landschapsarchitecten

Binnenstedelijke openbare ruimtes worden tegenwoordig erkend als belangrijke

plekken voor uitwisseling en dialoog. Generieke invullingen met standaard

straatmeubilair en grijze betontegels worden vervangen door maatoplossingen

die zijn toegesneden op specifieke situaties en eisen. De fysieke vorm blijkt een

belangrijke rol te spelen in het faciliteren van deze processen.

Politieke dimensie

Het belang van de openbare ruimte is inmiddels onomstreden;

ook de alarmerende bijdragen van architectuurtheoretici

hebben daar aan bijgedragen. Zij wijzen erop dat de inhoud,

betekenis en gebruik van de openbare ruimte niet is los te

zien van de politieke dimensie ervan. De hernieuwde aandacht

en het enthousiasme in Barcelona voor de openbare

ruimte valt dan ook niet toevallig samen met de val van de

dictatuur.

De filosofe Hannah Arendt heeft aan het eind van de jaren

vijftig als eerste de politieke dimensie van de openbare ruimte

geproblematiseerd. Tegen de achtergrond van de ervaring

van de totalitaire regimes in Duitsland en Rusland in de afgelopen

eeuw bepleit zij het belang van de publieke ruimte.4

Het zien en horen van anderen en het zelf ‘en public’ kunnen

verschijnen, stellen de mens instaat de eigen beperkte leefwereld

te overstijgen en zichzelf als onderdeel te zien van

een breder ‘verhaal’.5 Arendt signaleert dat de fundamentele

mogelijkheid van mensen om bij elkaar te komen, te praten, te

handelen en om politiek te bedrijven niet alleen wordt ondermijnd

onder druk van totalitaire regimes als ook onder druk

van economische en bureaucratische processen.

De publieke verschijning is voor Arendt een politieke aangelegenheid,

het is een zaak van ‘woorden en daden’. Juist in

deze toewijding aan de publieke zaak bereikt de mens zijn

ware bestemming èn vrijheid. De mens komt los van de eigen

beslommeringen, en laat zich in met de wereld ‘an sich’. Het

inperken van de mogelijkheid in de openbaarheid te treden,

zoals dit bijvoorbeeld in een dictatuur gebeurt, is dan ook

een daad tegen het menselijk wezen en de verscheidenheid

daarvan. De publieke ruimte is geen ruimte van gemeenschappelijke

opinies of gedeelde vooronderstellingen,

maar juist een ruimte waarin aan het licht kan komen wat

de mensen onderling verdeelt. Door de veelheid van

stemmen die in deze publieke ruimte opklinkt, vormt de mens

een eigen mening.

Deze ruimte valt niet per definitie samen met de concrete

straten en pleinen van onze steden. Allereerst moet worden

gedacht aan de politieke arena en aan de ruimte die door de

verschillende media en instituties als de vrijheid van meningsuiting

en van godsdienst wordt aangeboden. Toch is er wel

degelijk een verband met de concrete ruimte, dat voor de

architectuur van belang is.